“Ροδιακή” 22-3-1926 αφ. 754

Καθαρά Δευτέρα ή Απόθεσις

Η λαϊκή αύτη εορτή από πότε εορτάζεται και διατί ωνομάσθη ούτως; Η πανήγυρις της Καθαράς Δευτέρας ουδέν άλλο είναι ειμή η επιθανάτιος πομπή των Απόκρεων και δια τούτο υπό των Βυζαντινών ελέγετο Απόθεσις ή Απόδοσις. Αι αποθέσεις επί της εποχής του Ιουστινιανού ήσαν δύο:
Η 14η Σεπτεμβρίου ήτις προηγείτο της νηστείας των Χριστουγέννων και η του Φεβρουαρίου ήτις προηγείτο της νηστείας του Πάσχα. Αμφότεραι αι πανηγύρεις ωνομάζοντο Αποκρεύσιμοι ή Αποκρεώσιμοι σημαίνουσαι την αποχήν και αφαίρεσιν του κρέατος, εωρτάζοντο δε επί της εποχής των εικονομάχων βασιλέων μετά τινος βακχικής πομπής καθώς λέγει εις τους Κατηχητικούς του λόγους ο Θεόδωρος ο Στουδίτης. (σημειωτέον ότι ο Ιουστινιανός εζήτησε να καταργήσει αυτάς, τη επεμβάσει όμως του λαού εωρτάσθησαν πανηγυρικώτερον).
Κατά τας μαρτυρίας του Μεγάλου Βασιλέιου η πανήγυρις αύτη οφείλεται εις εγκαταλείμματα επιβιώσεως παλαιών εθνικών εορτών ουχί ξένων προς τα μυστήρια τα τελούμενα κατά τα Διονύσια. Αυτή η λέξις απόθεσις και η επονομασία καθαρά, ήτις εδόθη εις την μετά τας Απόκρεω Δευτέραν, μαρτυρούσι τον καθαρμόν, την απαλλαγήν από παντός ρύπου, την καθάρειον δίαιταν κατά την έκφρασιν του Πυθαγόρου εν τοις “χρυσοίς αυτού έπεσιν”
Οι Σταυροφόροι ιδόντες τας πανηγύρεις ταύτας εν Κωνσταντινουπόλει και εν άλλαις χώραις της Μικράς Ασίας και Συρίας εισήγαγον αυτάς εις την Ευρώπην, επονομασθείσης της αποθέσεως εν μεν τη Γαλλία enterrement du carnaval, εν δε τη Ιταλία Funerale del carnavale, δι’ ών δηλούται ο ενταφιασμός της Απόκρεω, αι δε λέξεις carnaval και carnavale είναι νεολατινικής παραγωγής δηλούσαι, ό,τι και η ελληνική λέξις Απόκρεως. Εις άλλα μέρη του Ελληνισμού (Αθήνας) σήμερον η εορτή αυτή λέγεται Κούλουμα εκ της νεολατινικής λέξεως Cumulus, ήτις σημαίνει την λήξιν την τελευτήν των Απόκρεω.
Και άλλη εορτή ετελείτο άλλοτε εν τω Ιπποδρόμω της Κωνσταντινουπόλεως ής υπολείμματα σώζονται μέχρι σήμερον, κατά τας αρχάς Μαϊου και εις υστεροτέρους χρόνους κατά μετάθεσιν την Καθαράν Δευτέραν, εις ανάμνησιν αρχαίων τελετών και αναφερομένη εις την ανανέωσιν της φύσεως. Είναι ο λεγόμενος Απελατικός ή μακελαρικός ή κοινώς κασάπικος χορός, όστις είναι αυτός ο αρχαιότατος πυρρίχιος, ο ένοπλος ή Λακωνικός λεγόμενος ο οποίος εχορεύετο μετά πολεμικής ωδής και αναγόμενος εις μυστηριακάς και πολεμικάς ορχήσεις των Καβείρων.
Του χορού τούτου μετείχον εκτός των Απελατών και αι φατρίαι, δηλαδή οι Πράσινοι και οι Κυανοί (Βένετοι) οίτινες ήσαν συνδεδεμένοι δια μυστηριακού όρκου, ήδον αντιφωνικώς ανά ένα στίχον αρχαιοτάτου δημοτικού άσματος, αποδίδοντες καθ’ όλου τη εξέλιξιν της φύσεως και τα ελληνικά έργα. Δυστυχώς εκ του ποιήματος τούτου δύο μόνον στίχοι εσώθησαν, οι πρώτοι, υπό Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου.

“Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλλει,
φέρον υγείαν και χαράν και την ευημερίαν”.

Ευστάθιος Λαγκάνης

Ευστάθιος Λαγκάνης (1897-1949) καθηγητής φιλολογίας από το χωριό Μονόλιθος της Ρόδου. Εξέδωσε δύο τόμους του Ροδιακού Ημερολογίου (1929 και 1930) με κείμενα ιστορικά, λαογραφικά και πολιτιστικά, καθώς και κείμενα λογίων της εποχής.

“Ροδιακή” 27 Φεβρουαρίου 1930

Οι Απόκρηες

Μπήκαμε αισίως στη βδομάδα των Καρναβαλιών. Έτσι τουλάχιστον μας πληροφορούν τα γραφόμενα στους Καζαμίες και στα Ημερολόγια κι όμως τίποτα, απολύτως τίποτα, δεν προσδίδει την όψη Καρναβαλιού, δεν ξέρω αλλού, τουλάχιστον στο μέρος που βρίσκομαι.
Άλλα χρόνια, άμα μπαίναμε στην βδομάδα του Ασώτου, στην Προφωνή, όπως τη λέμε, επίσημη είσοδος στο Καρναβάλι άλλοτε ως μαθαίνουμε από την παράδοση, άρχιζαν οι χαρές, το γλέντι, οι διασκεδάσεις.
Εφέτος, ας αφήσουμε τα πέρσυ και πρόπερσυ, που ήταν σχεδόν τα ίδια, πέρασε η Προφωνή, φάγαμε την Κρεατενή και προχωρούμε προς την Τυρινή και όχι μόνο κανένα γλέντι, καμμιά διασκέδασις να φανή, μα ούτε ένας μασκαράς, τουλάχιστον, για το έθιμο.
Λέτε να επέδρασε κι εδώ η κρίσις που περνάμε;
Λέτε, οικονομικές στενοχώριες να μην αφήνουν το λαό να διασκεδάση ή είναι το αποτέλεσμα του μεταπολεμικού πολιτισμού, της προόδου μας;
Εγώ λέγω ότι συντελούν και τα δύο. Το ένα υποβαστάζει το άλλο. Ημπορεί όμως, και κάποιο άλλο να συντείνει, το οποίον εγώ δεν μπορώ να καταλάβω. Ή το ένα όμως συμβαίνει ή το άλλο, εμένα ολίγον μ’ ενδιαφέρει. Ένα μόνο λυπάμαι που δεν νοιώθουμε αποκρηάτικα και ούτε θα νοιώσουμε από δω και πέρα.
Γιατί την Απόκρηα δεν την κάνουν οι πλούσιοι, δεν την κάνουν οι αριστοκράτες με τους επισήμους και μη χορούς των και τες εσπερίδες των, την κάνουν το λαϊκό γλέντι, οι καμουζέλλες, του δρόμου, οι φωνές των παιδιών που γίνονται κι αυτά καμουζέλλες, σκεπάζοντας το πρόσωπο, όχι με μάσκες, αλλά μ’ ένα χρωματιστό ή άσπρο μαντήλι και βάζοντας μια φούστα της μητέρας των.
Οι παππούδες μας, όπως λένε τώρα οι γονιοί μας, την Αποκρηά την περίμεναν με καρδιοχτύπι και την υποδέχονταν με αγαλλίαση. Το τι γινόταν, κατά το μικρό αυτό χρονικό διάστημα, δεν περιγράφεται. Χαρές, γλέντια, διασκεδάσεις και τα επακόλουθα χαλούσαν την ησυχία και της μέρας και της νύχτας.
Και τώρα όλα αυτά πάνε. Και η Αποκρηά έρχεται και φεύγει χωρίς να την νοιώθουμε, γιατί λείπει το λαϊκό γλέντι, γιατί ο λαός δεν διασκεδάζει, που μόνο αυτός ξέρει να γλεντά αληθινά, απροσποίητα, ειλικρινά.

Ρώδος Αστέρης